งานวิจัย

เนื่องจากในปัจจุบัน ภาษาต่าง ๆ ในโลกอยู่ในภาวะวิกฤต การถดถอยและการตายของภาษากำลังเกิดขึ้นอย่างรุนแรง นักภาษาศาสตร์ เช่น ไมเคิล เคราซ (1992) คาดคะเนว่า หากไม่มีการดำเนินการอย่างใด ร้อยละ 60-90 ของภาษาต่าง ๆ ในโลกประมาณ 7,000 ภาษา จะสูญสิ้นไปภายในศตวรรษที่ 21 นี้ ซึ่งหมายความว่า องค์ความรู้จากกลุ่มชนต่าง ๆ จะสูญสิ้นไปด้วย

ในการรักษามรดกของมนุษยชาติไว้ให้ชนรุ่นหลัง ศูนย์ศึกษาและฟื้นฟูภาษาและวัฒนธรรมในภาวะวิกฤต ได้มีการศึกษาวิจัยเพื่อการกู้วิกฤตดังกล่าว รวมทั้งจัดให้บริการวิชาการแก่ชุมชนและสาธารณชน 4 ประการ

1. การศึกษา บันทึก และสร้างคลังข้อมูลด้านภาษาและวัฒนธรรมให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้ โดยนักวิชาการด้านภาษาและวัฒนธรรม และเจ้าของภาษา
2. การฟื้นฟูและพัฒนาภาษาโดยความร่วมมือระหว่างชุมชนเจ้าของภาษาและนักวิชาการ โดยมีเจ้าของภาษาเป็นศูนย์กลาง เช่น การสร้างเครื่องมือในการจดบันทึกหรือระบบเขียนแก่ภาษาต่าง ๆ ที่ส่วนมากไม่มีตัวเขียนมาก่อน จัดทำพจนานุกรม บันทึกรวบรวมความรู้จากปราชญ์ท้องถิ่น หรือสร้างวรรณกรรมท้องถิ่น ทั้งเรื่องเล่า นิทานพื้นบ้าน เพลง กลอน คำสอนต่าง ๆ รวมทั้งความรู้ท้องถิ่นอื่น ๆ เช่น พฤกษศาสตร์พื้นบ้าน อาหารพื้นบ้าน งานหัตถกรรม พิธีกรรมต่าง ๆ เป็นต้น การดำเนินการใช้ตามแนวคิดของ มหิดลโมเดล ซึ่งสรุปจากผลการดำเนินการร่วมกันระหว่างชุมชนและนักวิชาการในเวลากว่า 10 ปี
3. การจัดการศึกษาโดยใช้ทุนทางวัฒนธรรมของผู้เรียนเป็นฐาน เป็นการทำงานร่วมกันระหว่างนักการศึกษาและนักวิชาการทางภาษา-วัฒนธรรม มีการจัดการศึกษาที่ใช้ภาษาแม่เป็นฐาน เป็นรายวิชา และการจัดการศึกษาแบบทวิ-พหุภาษาที่ใช้ภาษาแม่เป็นฐานแก่เยาวชนที่มีภาษาต่างจากภาษาที่ใช้เป็นสื่อในโรงเรียน รวมทั้งการจัดการเรียนการสอนภาษาไทยเป็นภาษาที่สองแก่เยาวชนกลุ่มชาติพันธุ์ในประเทศและบุตรหลานแรงงานข้ามชาติ
4. การผลักดันนโยบายภาษาแห่งชาติ ที่สนับสนุนการใช้ภาษาท้องถิ่นในชีวิตประจำวันและในการศึกษาควบคู่ไปกับภาษาประจำชาติและภาษานานาชาติ และนโยบายภาษาที่ใช้ในการศึกษาโดยเฉพาะในระดับประถมวัยและประถมศึกษา โดยร่วมงานกับราชบัณฑิตยสภา และกระทรวงศึกษาธิการ

ทั้งนี้ การศึกษาวิจัยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพเป็นหลัก และมีการวิจัยเชิงปริมาณและวิจัยเชิงปฏิบัติการตามความเหมาะสมของลักษณะงาน ในการทำงานกับชุมชนได้นำวิธีการวิจัยเพื่อท้องถิ่น ซึ่งมีชุมชนเป็นศูนย์กลางการดำเนินการมาใช้เป็นพื้นฐาน