นิทานท้องถิ่น
นิทานท้องถิ่นเป็นเรื่องราวที่เล่าสืบต่อกันมาในชุมชน ซึ่งแต่ละกลุ่มชนล้วนแล้วแต่มีนิทานที่โดดเด่นซึ่งสามารถบ่งบอกได้ถึงตัวตน องค์ความรู้ ภูมิปัญญา และโลกทัศน์ของกลุ่มนั้น ๆ ได้เป็นอย่างดี นิทานท้องถิ่นเหล่านี้จึงมีหลายลักษณะ ทั้งที่เป็นนิทานที่มีความสนุกสาน นิทานให้คติสอนใจ นิทานที่อธิบายสรรพสิ่งในธรรมชาติ นิทานเชิงตลกขบขัน นิทานที่เกี่ยวกับวิถีชีวิตเป็นต้น
เนื่องด้วยนิทานท้องถิ่นเป็นสิ่งที่อยู่ในความทรงจำซึ่งมักจะถ่ายทอดสืบต่อกันมาด้วยการบอกเล่าไม่มีการบันทึกมาก่อน ด้วยเหตุนี้ เมื่อมีระบบตัวเขียนภาษาท้องถิ่นที่เจ้าของภาษาสามารถบันทึกภาษาได้ด้วยตนเองแล้ว การบันทึกนิทานด้วยภาษาของตนเองจึงเกิดขึ้นซึ่งสามารถใช้ต่อยอดได้ทั้งในการทำเป็นหนังสือ และการทำเป็นสื่อการเรียนรู้ภาษาท้องถิ่นให้กับเยาวชนรุ่นหลัง
นิทานบีซู
ฮยาบาตูพลู
มีพี่น้องสองคน เมื่อแม่คลอดลูกแล้วบอกให้ลูกทั้งสองไปขอผ้าอ้อมที่บ้านปู่ย่า แม่บอกว่าให้ไปทางที่มีหญ้ารก ๆ ไม่ให้ไปทางที่ไม่มีหญ้า เพราะทางที่มีหญ้ารก ๆ เป็นทางไปบ้านปู่ย่า ส่วนทางที่ไม่มีหญ้าเป็นทางไปหาฮยาบาตูพลู แต่พี่สาวไม่ยอมฟัง กลับพาน้องสาวไปทางที่ไม่มีหญ้า เมื่อไปทางนั้นจึงได้พบกับฮยาบาตูพลูสองตนกำลังดายหญ้าที่สวนอ้อย ฮยาบาตูพลูเห็นสองพี่น้อง จึงถามว่า “ไปไหน มาทำอะไร” สองพี่น้องบอกว่า “แม่คลอดลูกแล้ว บอกให้ไป ขอผ้าอ้อมที่ปู่ย่า” ฮยาบาตูพลูทั้งสองบอกว่า อย่าพึ่งรีบ หาเหาให้ก่อน หาเหาให้แล้ว จะคั่วเหาให้กิน พี่สาวจ้ำกิน ๆ ส่วนน้องสาวเอาข้าวจ้ำแล้วทิ้งลงใต้ถุนบ้าน กินเสร็จแล้ว ฮยาบาตูพลูให้ผ้าอ้อมเก่ามาพร้อมกับปอกอ้อยให้กินแล้วบอกว่าให้เคี้ยวอ้อยแล้วทิ้งระหว่างทาง
พี่สาวทำตามที่ฮยาบาตูพลูบอก เคี้ยวแล้วก็คายทิ้งลงทาง แต่น้องสาว เคี้ยวแล้วเก็บไว้ ไม่ทิ้งลงกลางทาง เมื่อสองพี่น้องไปถึงบ้านแล้ว ได้เล่าให้พ่อแม่ฟัง ว่าไปบ้านฮยาบาตูพลู พ่อแม่ได้ฟังก็กลัว พากันหลบซ่อน บางคนซ่อนบนเพดาน บางคนซ่อนบนหิ้ง บางคนซ่อนบนหิ้งเตาไฟ บางคนซ่อนที่กองฟืน บางคนซ่อน ที่ใต้หลังคา พี่สาวซ่อนบนหิ้งเตาไฟแล้วเอากระด้งปิดไว้ เมื่อฮยาบาตูพลูมาถึง พี่สาวและน้องสาวถูกกินก่อน เมื่อฮยาบาตูกินลูก ๆ หมดแล้ว พ่อก็ตะโกนเชิญชวนให้ ช่วยกันฆ่าฮยาบาตูพลู
พ่อก็ถามว่าสหายนกเขาอยู่ที่ไหน นกเขาก็ตอบว่า ฉันอยู่บนหลังคา สหายปลาก้างอยู่ที่ไหน ปลาก้างตอบว่า ฉันอยู่บนหิ้งเตาไฟ สหายมอดอยู่ที่ไหน มอดตอบว่า ฉันอยู่ในกระบอกน้ำไม้ไผ่ สหายเข็มอยู่ที่ไหน เข็มก็ตอบว่า ฉันอยู่ สาบเสื้อ สหายตะไคร่อยู่ที่ไหน ตะไคร่ตอบว่าฉันอยู่เส้นทางไปล้ำห้วย แล้วนกเขา ก็ร้องว่า ตูกูกูกู หวีผีตายวันนี้ ฮยาบาตูพลูเจ็บใจ คิดจะฆ่านกเขา จุดไฟควันขโมง ปลาก้างทนควันไฟไม่ได้ กระโดดลงมาขี้เถ้าเต็มตาฮยาบาตูพลู ฮยาบาตูพลูพูดว่า ฉันมีกระบอกน้ำไม้ไผ่ เอาน้ำในกระบอกไม้ไผ่ล้างหน้า แล้วขี้มอดก็เข้าเต็มตา ฮยาบาตูพลูพูดว่า ฉันมีสาบเสื้อ เข็มก็แทงเข้าเต็มตา ฮยาบาตูพลูพูดว่า ฉันมีเส้นทางไปล้ำห้วย วิ่งไปลื่นล้มตะไคร่ โดนไม้แหลมเสียบตายพอดี พ่อก็ป่าวเชิญชวน สาปฮยาบาตูพลู ให้ส่วนหัวเป็นหิน นมเป็นดินจอมปลวก เลือดเป็นสนิม ไส้เป็น เครือสะบ้า นิ้วมือเป็นตัวทาก ขนเป็นยุง เป็นแมลงวัน
*ฮยาบาตูพลูคือภูตลักษณะเป็นคนแต่ไม่ใช่คน
เรื่องโดย แม่มูล มโนภัทร
เขียนโดย นางชนาภา ติคำ
อ้างอิง
- ทีมวิจัยชุมชนชาวบีซู บ้านดอยชมภู ต.โป่งแพร่ อ.แม่ลาว จ.เชียงราย. (2559). บีซู จี่ต่าง อางเกิ่งอางกอ อางลีบอางลาว ภาษา วัฒนธรรม ประเพณีของชาวบีซู. สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ฝ่ายวิจัยเพื่อท้องถิ่น และศูนย์ศึกษาและฟื้นฟูภาษาและวัฒนธรรมในภาวะวิกฤต.